Değer içeren davranışlarımız, eylemlerimiz ahlakiliğe vurgu yapar. En kısa tanımıyla doğru ve yanlış davranışlarımızın pratiği ahlak olarak adlandırılır.
Etik ise insan eylemlerini konu alır. Ancak her türlü eylemi değil, ahlakiliğe vurgu yapan insan eylemlerini konu alır. Ahlak üzerinde sistemli bir şekilde düşünme, soruşturma, ahlaki hayata dair bir araştırma yapan akademik bir disiplindir. Etik, kişinin belli bir durumda ifade etmek istediği değerlerle ilgilidir. Etik, ahlakı konu edinen felsefe dalıdır. Doğru ve yanlış davranışın teoriği olan etik, bir kişinin bir durumda ifade etmek istediği değerlerle ilgilidir, ahlaksa bunu hayata geçirme tarzıdır.
Günlük hayatta sayısız kez ahlaki sorunlarla karşı karşıya kalırız. Bu sorunlar kimsenin kaçamadığı ancak nihai çözümler de içermeyen sorunlardır. Etik ikilem de adı verilen kavramda iki ya da daha fazla değerin çatışma hali vardır. Peki günlük hayatta ne yapacağımıza, en doğru eylemde nasıl bulunacağımıza dair kaygı yaşadığımızda neler yapabiliriz?
7 ADIMDA TEMEL ETİK KARAR ALMA MEKANİZMASI’nı işletebiliriz. Bu metodolojiye göre;
1. Etik Sorunu Tanımlamalı
2. Etik Kodunu ve Mevzuatı İncelemeli
3. Etik Sorunun Doğasını ve Tüm Boyutlarını Tespit Etmeli
4. Etik Sorunun Çözümü için Muhtemel Yol Haritaları Oluşturmalı
Yol haritası oluşturulurken şu aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalı:
Olay sonrasında zarar oluşabilecekse minimuma indirecek kararı seçmeye
Çalışmalı
Biri zarar görecekse bu kim olmalı belirlenmeli
Olay kendimizi ve ailemizi ilgilendirseydi ne isterdik düşünülmeli
Olay gazetelerin üçüncü sayfalarında manşet olsa nasıl hissederdik belirlenmeli
Karar verildikten ve uygulandıktan sonraki geri dönüşümlü/ dönüşümsüz etkileri ortaya konmalı
Olayı ailemizle ve yakılarımızla hiç bir şey saklamadan paylaşabilir miyiz? Karar verilmeli
Bizi ilgilendiren vakalarda karar mekanizması içinde olmayı sağlamalı
5. Alternatif Yol Haritalarının Değerlendirilmesi
6. Alternatif Çözümlerinden Birini Seçmek ve Sonuçlarının Analiz edilmesi
7. Çözümün Uygulanması ve sonucun etkilerinin takip edilmesi
Tüm bunlar yerine getirilirken Ahlaki Zeka adı verilen ve Empati-Saygı-Vicdan-Kişisel Kontrol-Nezaket-Hoşgörü-Adalet parametrelerine sahip zeka türünü aktive etmek ve sürece dahil etmek karar verme sürecini daha kolay ve daha doğru noktada konumlandırır. Ahlaki Zeka’nın işlerlik kazanmasını sağlamak, zihinsel aktivitelerimizi eyleme dökmeden önce kendimize bir doğru veya yanlış davranış belirleyip gerçekleştirmeden onun üzerine zihinde alınan kararı da kolaylaştırır. Bu beceri, ayırt edebilme-karar verebilme ve eyleme dökme sonrası kararlarımız içinde bir yol gösterici nitelik taşımaktadır.
Ahlaki ikileme bir örnek verilecek olursa;
Bir okulda müdür yardımcısısın. Okulun en iyi, en çalışkan öğrencisi mezuniyet sınavından 3 hafta önce ağır hastalanıyor. Yetiştirmesi gereken 10 ödevden birini yetiştiremiyor ve okulu bitirebilmek için o ödevde intihal yapıyor. Bunun farkına varıyorsun. Ne yaparsın?
Bir şirkette müdürsün. İşe eleman alınacak. 2 kişi başvuruyor. Biri yakın ve uzun süredir işsiz, iş tecrübesi az, alanında yetersiz bir arkadaşın diğeri ise tecrübeli, profesyonel, tanımadığın biri. Ne yaparsın?
Hülya Öztürk'e ait Ahlaki Zeka ve Ahlaki İkilem Çalışmalarından derlenmiştir.
Comments